Odkrycia związane z maszynami prostymi dotyczy koła i klina. Ludzie zorientowali się, że łatwiej przesuwać (toczyć) duży ciężar na okrągłych kłodach, tzw. okrąglakach, niż pchać go po poziomej ziemi.
Ludzie zauważyli również, że łatwiej coś rozłupać, gdy wykorzystuje się kawałek drewna w kształcie trójkąta. Takie urządzenie nazwano klinem.
Prawo równowagi dzwigni zostało odkryte ponad 2200 lat temu przez żyjącego w Syrakuzach Archimedesa. Używał on dźwigni do budowy machin broniących miasto przed wrogiem. Machiny te wyrzucały w kierunku wroga pociski z kamieniami. Archimedes używał dźwigni do podnoszenia wielkich kamieni. Znane jest jego powiedzenie "Dajcie mi punkt podparcia, a poruszę Ziemię"
Na zasadzie dźwigni działają nożyce pochodzące z okresu 1000 lat p.n.e. Były używane w Azji i Europie. Składały się z dwóch ostrzy z brązu połączonych w uchwycie sprężyną.
Blok nieruchomy używano już w Asyrii 800 lat p.n.e. Pierwszy wielokrążek zbudował Archimedes. Przy pomocy dźwigni, kołowrotu i wielokrążków dokonał wodowania największych statków.
Kołowrót stosowano już 2200 lat p.n.e. w Chinach, potem pomysł wykorzystano między innymi w ogrodach Semiramidy na Dalekim Wschodzie. W Grecji w IV wieku p.n.e. skonstruowano olbrzymie katapulty miotające kamienie, w których kołowrotu używano do naciągania wyrzutni.
Opracowano na podstawie podręcznika do gimnazjum wydawnictwa Nowa Era.

Waza z Bronocic

Dotychczas przyjmowano, że pierwsze wzmianki o pojazdach na kołach pochodzą z Mezopotamii. Ukazane są one na piktogramach z fazy IV kultury Uruk. Ich wiek szacuje się na około 5000 lat. Osie wozów obracające się wraz z kołami mocowano za pomocą pasów skórzanych.
Ostatnio jednak znaleziono ciekawe naczynie w Bronocicach koło Krakowa, na którym znajduje się ornament. Najważniejszym składnikiem ornamentu z Bronocic są rysunki wozu. W pełnym ornamencie został on powtórzony pięciokrotnie (zachowały się dwa kompletne wyobrażenia i znaczna część trzeciego). Jest to pojazd czterokołowy, przedstawiony w rzucie poziomym z kołami wyobrażonymi z profilu. Taka zmienna perspektywa wyobrażenia ma wiele analogii. Na podeście wozu, pomiędzy osiami, znajduje się rysunek koła o nieznanej symbolice. Wóz wyposażony jest w dyszel z rozdwojeniem (na jednym rysunku z potrójnym zakończeniem), stanowiącym zapewne ilustrację v-kształtnej formy jarzma przyrożnego. Świadczy to o zaprzęganiu pary zwierząt. Wiek naczynia szacuje się na około 5500 tysiąca lat.
Wozy z Bronocic są zatem starsze od udokumentowanych rysunków z Mezopotamii. Wymienione fakty nie muszą podważać przekonania o bliskowschodniej genezie zajmującego nas wielkiego wynalazku, jakkolwiek są na ten temat odmienne opinie. Być może należy się spodziewać starszych (niż dotąd znane) dowodów używania pojazdów kołowych na tamtych terenach. Jest też prawdopodobne, że transport kołowy zaczął być stosowany niezależnie w różnych częściach Starego Świata.
Pełne informacje o naczyniu z Bronocic można znaleźć na stronie http://www.neolit.prv.pl/strglpl.html

---

Leonardo da Vinci znany jest jako genialny renesansowy malarz, rzeźbiarz, inżynier i muzyk. Przez całe swoje życie prowadził notatki i dokumentację swoich pomysłów i wynalazków. Całość manuskryptów liczy 1200 stron i co najmniej drugie tyle korespondujących z nimi szkiców i rysunków.
Nie sposób krótko wymienić wszystkie pomysły. Zajmował się prądami morskimi, obmyślił urządzenia do mierzenia siły wiatru i prędkości statków, badał lot ptaków, wśród jego szkiców jest szkic prasamolotu. Zapoczątkował rozwiązywanie najprostszych zagadnień statycznych, takich jak znajdowanie wypadkowej kilku sił czy rozkładanie danej siły na siły składowe. Wprowadził koncepcje momentu statycznego. Zastanawiał się nad pracą belek zginanych, rozporem łuków, teorią równi pochyłej.
Leonardo da Vinci uważał, że nauka powinna być służebnicą nauki. Dlatego poznając naturę szukał sposobów praktycznego wykorzystania zdobytej wiedzy. Wśród jego projektów można wymienić: łódź podwodną, śmigłowiec, maszyny łatające, spadochron, strój płetwonurka, projekt czołgu napędzanego ludzkimi mięśniami (model przedstawiony jest powyżej), rozmaite koparki, dźwigi i całą masę innych urządzeń i budowli jak chodźby kamiennego mostu łukowego o rozpiętości 600 metrów.
Większość tych wynalazków nie mogła być zrealizowana w jego czasach, a niektóre z jego projektów zostały zbudowane dopiero po 400 latach. Brak realizacji projektów wynikał częściowo z charakteru Leonardo. Cechowała go zmienność zainteresowań i brak uporu. Gdy wynik badań naukowych zarysował się dostatecznie to na ogół zafascynowała go nowa myśl i porzucał dal niej aktualne zajęcie.
W kwietniu 2004 roku w Muzeum Nauki we Florencji, miejscu urodzenia Leonardo da Vinci wystawiono model automobilu wykonanego na podstawie szkiców pochodzących z jego słynnych notatników. Prymitywny z wyglądu pojazd, przypominający raczej wózek, ma napęd sprężynowy. Prawdopodobnie został zaprojektowany, żeby zabawiać znakomitych gości podczas dworskich przyjęć. Eksperci przekonują, że był to pierwszy na świecie pojazd, który dysponował własnym napędem.
Dokładny opis i zdjęcia poszczególnych mechanizmów modelu znajdują się na stronie: http://brunelleschi.imss.fi.it/automobile/.
Wykorzystano również artykuł zamieszczony w "Wiedzy i Życiu" nr 10/2003 Bolesława Orłowkiego "Geniusz czy mistrz autoreklamy?".

---

Następna »